Każdy z nas na to czeka, dzień wolny od pracy! Wchodzisz do chłodnego garażu, aby po kilkudniowym przestoju ponownie wsiąść na motocykl. Czeka cię wspaniały dzień z kumplami. Prognoza pogody jest bliska ideałowi. Będzie bezchmurnie i ciepło, może nawet odrobinę zbyt ciepło. To nic, gumy będą lepiej kleić się do asfaltu. Ruszacie z umówionego miejsca. Jazda w grupie rządzi się swoimi prawami. Każdy z was jest maksymalnie skupiony na drodze, spory ruch zmusza do zwiększonego wysiłku przy przemieszczaniu się wśród licznych samochodów. Za kilka kilometrów zacznie się odcinek, dla którego wybieracie tę trasę, zjedziecie z głównej drogi na krętą asfaltówkę, która wyciśnie ostatnie poty z waszych sprzętów i opon, z was!
Mijają kolejne kilometry świetnej zabawy. Jednak zaczynasz być nieco rozdrażniony. Czujesz jak kolejna kropla potu spływa ci po policzku i sięga wyschniętych ust. Nagle łapie cię okropny skurcz łydki. Zjeżdżasz na pobocze. Uff, skurcz puścił. Decydujesz się na przerwę i zjeżdżasz na stację benzynową. Z półki chwytasz energetyka, ktoś zamawia „szybką” kawę. Na miejscu przeraźliwie zaczęła boleć cię głowa, czujesz mdłości. Twoi kumple też postanowili odpocząć. Kierujesz się w stronę łazienki. Nagle… gaśnie światło.
Budzisz się w obcym miejscu. Jakoś tu ciasno i jasno, w oczy razi cię jaskrawy kolor ubrań ratownika medycznego. „Co się stało?” – pytasz. „Prawdopodobnie ma pan udar cieplny. Zabierzemy pana do szpitala” – odpowiada ratownik.
Taki scenariusz może spotkać każdego motocyklistę. Jak tego uniknąć? Odpowiadamy w tym artykule.
Zacznijmy od kilku ważnych zagadnień dotyczących nas samych.
Odwodnienie
Jest stanem organizmu, kiedy ilość płynów utraconych przez nasze ciało jest nieadekwatna do objętości przyjętych płynów. Jest skutkiem obfitego pocenia się, zwłaszcza podczas wysiłku fizycznego, wydłużonego działania promieni słonecznych lub gorącego i wilgotnego powietrza na nasze ciało, zwiększonej temperatury ciała – gorączki, utraty płynów podczas występowania biegunki i wymiotów.
Odwodnienie może zacząć rozwijać się nawet przy utracie 1% masy ciała wynikającego z utraty płynów. 2-6% utraty masy ciała może z łatwością wystąpić podczas umiarkowanych ćwiczeń fizycznych w trakcie gorącego dnia.
Należy pamiętać, że nasze ciało poprzez pocenie się traci nie tylko wodę, ale także ważne dla nas elektrolity – przede wszystkich sód.
Średnia ilość płynów, które powinna uzupełnić zdrowa dorosła osoba to 2-2,5l dziennie przy wykonywaniu spokojnej pracy w umiarkowanych warunkach atmosferycznych. Ilość przyjmowanych płynów należy zwiększyć adekwatnie do wzrostu intensywności wykonywanej pracy, temperatury otoczenia oraz wagi (osoby otyłe pocą się intensywniej).
Co ważne, w trakcie narażenia na wysoką temperaturę należy unikać kofeiny, co może być trudne gdy zatrzymamy się na stacji, a z zimnej lodówki uśmiecha się do nas schłodzony napój energetyczny. Kofeina jest naturalnym środkiem moczopędnym! Pobudza nas przez kilka chwil, ale taki wybryk skończy się wizytą w toalecie.
Objawy odwodnienia:
- Suchość w ustach, uczucie suchości oczu
- Suche i spękane usta
- Nieznaczny ból głowy
- Lekkie zawroty głowy
- Ciemnej barwy mocz
- Zmniejszona ilość oddawanego moczu
- Uczucie napięcia mięśni podudzi, skurcze
Postępowanie:
Odpowiednie nawodnienie w stosunku do ilości utraconych płynów. Zazwyczaj wystarczy stosowanie zwykłej wody. Jednak należy mieć na uwadze utracone elektrolity, wodę można zastąpić napojami izotonicznymi.
Wyczerpanie cieplne
Jest stanem spowodowanym przez znaczną utratę płynów i elektrolitów przez nasze ciało. Zwykle rozwija się stopniowo i często dotyka osób, które nie są zaaklimatyzowane do gorącego i wilgotnego środowiska. W tej sytuacji organizm zaczyna produkować więcej ciepła niż jest w stanie oddać do otoczenia poprzez stopniowe zaburzenia procesów termoregulacji.
Objawy wyczerpania cieplnego:
- Ból głowy
- Zawroty głowy, dezorientacja
- Obfite pocenie się, bladość skóry
- Pragnienie
- Nudności, możliwe wymioty
- Uczucie słabości, możliwe omdlenie
- Temperatura ciała 38-40°C
Postępowanie:
- Odizolować od źródła ciepła (np. poszukać zacienionego miejsca lub klimatyzowanego pomieszczenia), zapewnić komfort, posadzić lub położyć poszkodowanego
- Zdjąć ubrania, aby ułatwić organizmowi poszkodowanego możliwość regulacji temperatury ciała
- Nawodnić (można zastosować zwykłą wodę lub napoje stosowane przy zwiększonym wysiłku fizycznym tzw. izotoniki)
- Obserwować (jeżeli objawy wyczerpania cieplnego nie ustępują po 30 min. należy rozważyć wystąpienie udaru cieplnego i zgłosić się do lekarza)
Udar cieplny
Jest stanem gdy zawodzi nasz wewnętrzny „termostat” w mózgu, który kontroluje procesy termoregulacji i temperaturę ciała. Ciało zaczyna być niebezpiecznie przegrzane. W wyniku głębokiego odwodnienia ustępuje pocenie się, przez co tracimy najskuteczniejszy sposób utraty ciepła. Udar cieplny zazwyczaj występuje dość nagle. Równie nagle mogą nastąpić zaburzenia świadomości i utrata przytomności.
Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia.
Objawy udaru cieplnego:
- Ciężkie odwodnienie
- Skóra gorąca ale sucha, zaczerwienie twarzy
- Ból głowy, niepokój, dezorientacja
- Silne zawroty głowy
- Majaczenie, zaburzenia świadomości, omdlenie
- Poszkodowany może być nieprzytomny
- Drgawki
- Temperatura ciała może przekroczyć 40°C
Postępowanie:
- Wezwać pomoc – pogotowie ratunkowe
- Odizolować od źródła ciepła (np. poszukać zacienionego miejsca lub klimatyzowanego pomieszczenia)
- Zdjąć ubrania – rozpocząć wspomaganie schładzania organizmu (poprzez zwilżanie, polewanie chodną ale nie zimną wodą i wentylowanie powierzchni skóry)
- Obserwować – czy stan poszkodowanego nie zmienia się, jeżeli jest nieprzytomny czy nadal oddycha, jeżeli tak – ułóż go w pozycji bezpiecznej, jeżeli nie oddycha– rozpocznij RKO
It is science baby!
Pomimo wysokiej temperatury otoczenia możemy się uchronić przed wyczerpaniem czy udarem cieplnym. Jednak najpierw należałoby zrozumieć w jaki sposób nasz organizm sam sobie radzi podczas upałów.
Kilka słów o termoregulacji
Z termodynamicznego punktu widzenia, organizm człowieka jest pewnego rodzaju silnikiem. Wymaga on dostarczania paliwa. Paliwem są w tym przypadku pokarmy, tj. węglowodany, białka i tłuszcze. Po wprowadzeniu do organizmu, substancje pokarmowe zostają wciągnięte w tryby metabolizmu (przemiany materii) i spalone do prostych związków, głównie CO2 i H2O. W procesie tym jest wyzwalana energia. W mięśniach może ona zostać częściowo przekształcona w energię mechaniczną w postaci skurczów podczas normalnej pracy. Znaczną większość (ponad 80%) stanowi, podobnie jak w silniku, ciepło.
Człowiek bezustannie uwalnia ciepło, nawet przebywając w całkowitym spoczynku, pozbawiony możliwości oddawania ciepła, byłby narażony na wzrost temperatury ciała.
Wymiana ciepła między organizmem człowieka i jego środowiskiem odbywa się głównie przez skórę. Jej przewodnictwo cieplne zależy od stopnia ukrwienia. Im bardziej ukrwiona, tym większe przewodnictwo.
Wymiana ciepła między skórą a otaczającym ją środowiskiem, którym najczęściej jest powietrze, jest zjawiskiem złożonym. Składają się na nią cztery procesy. Trzy spośród nich, zwane wymianą suchą, obejmują konwekcję, przewodzenie i promieniowanie. Czwarty to wydzielanie i odparowanie potu
z powierzchni skóry.
Konwekcja
Polega na tym, że cząsteczki powietrza stykając się ze skórą, ulegają ogrzaniu i po chwili unoszą się ku górze. Ich miejsce zajmują nowe cząsteczki, które po chwili spotyka los poprzedniczek. W przypadku motocyklistów mamy do czynienia ze zjawiskiem konwekcji wymuszonej tj. ciało opływa powietrze podczas jazdy. Konwekcja jest najbardziej racjonalnym sposobem chłodzenia organizmu dlatego, że poza dużą skutecznością, odbywa się w zasadzie kosztem energii spoza ustroju. Wymaga ona jednak umiejętnego stosowania. Dobrze wentylowany strój, np. kurtka z dużą ilością paneli mesh powinna przynieść żądany efekt w gorące dni. Jednak należy pamiętać, że konwekcja ma swoje ograniczenia. Gdy temperatura otoczenia wrośnie powyżej temperatury ciała, tj. powyżej ok 36,6°C, opływające nas powietrze zamiast chłodzić, zacznie ogrzewać.
Przewodzenie
Polega ono na wymianie ciepła z ciałem stykającym się nieruchomo ze skórą. Jest ono niewielkie, gdyż tym ciałem jest, jak to najczęściej bywa, powietrze. Nieruchome powietrze jest doskonałym izolatorem, np. w odzieży – im więcej powietrza w tkaninie, tym mniejsza jest jej przewodność cieplna. Zazwyczaj korzystamy z tego zjawiska zimą, kiedy chcemy się izolować od zimnego otoczenia, lecz wbrew pozorom, ta izolacja będzie nam potrzebna również gdy temperatura zewnętrzna wrośnie powyżej 36,6°C. Idealnym przykładem są wędrujący przez pustynię Beduini ubrani w tradycyjne zwiewne stroje zakrywające całe ciało, doskonale izolujące ich od środowiska zewnętrznego.
Promieniowanie
Polega ono na emisji przez skórę promieniowania elektromagnetycznego zarówno z jak i do organizmu. Motocykliści są narażeni na intensywne promieniowanie słońca, jak również promieniowanie odbite od powierzchni asfaltu. W takiej sytuacji człowiek może otrzymywać spore ilości ciepła na powierzchni ciała. Paradoksalnie jazda w samym podkoszulku może narazić nas na przegrzanie w wyniku właśnie promieniowania. Co ciekawe kolor kasku i kurtki motocyklowej ma wpływ na ilość przyjętego przez ich powierzchnię promieniowania. Kask koloru czarnego lub ciemnego przyjmie więcej promieniowania niż kask koloru białego lub jasnego, co za tym idzie temperatura wewnątrz będzie różniła się o kilka °C.
Temperatura wewnątrz kasku:
biały 33.2°C
czarny 38.5°C
Wydzielanie potu i parowanie
Woda parując odbiera skórze pewne ilości ciepła. Gdy temperatura otoczenia wzrośnie powyżej 25°C (człowiek przebywający w zupełnym spoczynku), ilość wydzielanej wody zwiększa się dodatkowo o wydzielanie gruczołów potowych skóry. Pot jest hipotonicznym (0,3%) roztworem NaCl. Znaczenie termoregulacyjne ma tylko woda. Intensywne pocenie pociąga za sobą znaczną utratę wody. Parowanie wody zależy od dwóch parametrów otaczającego powietrza, tzn. od zawartej w nim pary wodnej, czyli wilgotności, i ciśnienia. W zwykłych warunkach główną rolą odgrywa pierwszy z tych czynników. W miarę jak wzrasta wilgotność otaczającego powietrza, w coraz większym stopniu parowaniu potu towarzyszy jego skraplanie. Wskutek tego człowiek przebywający w gorącym
i wilgotnym środowisku traci ostatnią możliwość oddawania nadmiaru ciepła. Dlatego warto zastanowić się, co założyć pod kurtkę motocyklową. Bawełniany t-shirt, który zatrzyma wodę oddaną przez naszą skórę, czy odzież termoaktywną. Obydwa rozwiązania mają swoje plusy i minusy w zależności od warunków.
Nowe szaty króla
Więc jak się ubrać, aby jazda w upale była komfortowa i bezpieczna? Wszystko zależy od indywidualnych preferencji i warunków w których się poruszamy.
Jestem zwolennikiem zasady „all the gear, all the time”, więc odradzam Wam jazdę „na zdrapkę”. Mam nadzieję, że dzięki temu artykułowi będziecie bliżej idealnego i bezpiecznego rozwiązania na bezpieczną jazdę w upalne dni.
